Μίλιος Ζουπανοπολίτης

(18ος-19ος αι.). Ο κυριότερος εκπρόσωπος της ελληνικής λαϊκής γλυπτικής και ένας από τους λιγοστούς επώνυμους λαϊκούς καλλιτέχνες. Γεννήθηκε στο Ζουπάνι (σημερινό Πεντάλοφο) των ηπειρομακεδονικών συνόρων και δούλεψε στα χωριά του Πηλίου κατά τα τέλη του 18ου αι. Η δράση του Μ. είναι συνδεδεμένη με την παρουσία στο Πήλιο του συντοπίτη του αρχιμάστορα Δήμου και του Πηλιορείτη αρματολού Καπετάν-Σέργιου Μπασδέκη. Ο πρώτος ήταν αυτοδίδακτος αρχιτέκτονας, ο οποίος εμφανίστηκε στο Πήλιο μαζί με την ομάδα του από χτίστες μεταξύ 1790 και 1800· ο δεύτερος ήταν απόγονος μεγάλης πηλιορείτικης οικογένειας κλεφτών και αρματολών και, ακολουθώντας παλιά κλέφτικη συνήθεια, θεμελίωνε συνεχώς βρύσες, εκκλησίες και μοναστήρια με αρχιτέκτονα τον μαστρο-Δήμο. Ο M., μέλος της συντροφιάς του τελευταίου, αναλάμβανε τον γλυπτικό διάκοσμο των οικοδομών. Έτσι το 1795 φιλοτέχνησε τα ανάγλυφα της εκκλησίας του Αγίου Αθανασίου, στο χωριό Άγιος Γεώργιος της Νηλείας. Από αυτά δύο είναι τα σπουδαιότερα: το ένα απεικονίζει τη θεία λειτουργία με αρχιερέα τον Άγιο Αθανάσιο και το άλλο την Προσκομιδή των θείων δώρων. Τον ίδιο χρόνο εργάστηκε στο μοναστήρι του Αγίου Αθανασίου, στο χωριό Λαύκος, όπου άφησε και τα σημαντικότερα δείγματα της τέχνης του, έναν εξαίρετο ένθρονο Άγιο Αθανάσιο, με στολή αρχιερέα, και μια ωραία θεία Λειτουργία σε τέσσερις φάσεις. Το 1796 εργάστηκε στο χωριό Λαμπηνού και φιλοτέχνησε τον ανάγλυφο διάκοσμο της Παναγίας της Λαμπηδόνας, στον οποίο ξεχωρίζει το υπέρθυρο του ναού με την παράσταση του Σταυρού στη μέση και τις εικόνες του Χριστού και της Παναγίας δεξιά κι αριστερά. Τα χαρακτηριστικά στοιχεία της γλυπτικής του Μ. θα μπορούσαν να συνοψιστούν στα εξής: τα σώματα περιγράφονται με κλειστά και σχεδόν ορθογώνια περιγράμματα, όπου περικλείεται ένας ασφυκτικά πυκνός διάκοσμος φορεμάτων. Τα πρόσωπα έχουν έναν γενικά καθορισμένο τύπο με ίδια βασικά χαρακτηριστικά, ο οποίος, με μικρές λεπτομέρειες, προσαρμόζεται κάθε φορά στην ατομικότητα της μορφής που θέλει να απεικονίσει. Οι εικονογραφικές συνθέσεις χαρακτηρίζονται από έντονη ροπή τονισμού με τις διαστάσεις και το μέγεθος των κεντρικών θεμάτων. Για παράδειγμα ο Άγιος Αθανάσιος αποδίδεται ψηλότερος από τους Αγγέλους, το δεξί χέρι που ευλογεί σκαλίζεται μεγαλύτερο από το αριστερό και το ποτήρι με τη μετάληψη, ψηλότερο από τον άγγελο που το κρατάει. Σε μερικές περιπτώσεις η τάση αυτή οδηγεί σε ακραίες λύσεις, όπως είναι η παράλειψη του σώματος του αγγέλου και η απεικόνιση του χεριού με το θυμιατήρι. Τα εικονογραφικά σύνολα συμπληρώνουν επιγραφές, σκαλισμένες με φροντισμένα γράμματα, στις οποίες ο Μ. δείχνει ιδιαίτερη αγάπη. Ανάγλυφο του γλύπτη Μίλιου Ζουπανοπολίτη που εικονίζει πομπή αγγέλων με εξαπτέρυγα και υυμιάντα (Μονή του Αγίου Αθανασίου, Λαύκος). Ανάγλυφο του γλύπτη Μίλιου Ζουπανοπολίτη που εικονίζει λειτουργία με τον άγιο Αθανάσιο αρχιερέα (κάτω) (Μονή του Αγίου Αθανασίου, Λαύκος).